Faydalı model, buluşların koruma altına alınmasını sağlayan sınai mülkiyet haklarından biridir. Patentle benzerlik taşısa da, faydalı model sistemi daha düşük buluş basamağı gerektiren teknik yeniliklerin korunmasına yöneliktir. Bu sistem, genellikle cihaz, alet veya ürünlerdeki geliştirmeler ve teknik çözümler için uygulanır. Faydalı model ile buluş sahibi, buluşunun belirli bir süre boyunca başkaları tarafından izinsiz kullanılmasını engelleyebilir ve ekonomik avantaj elde edebilir.
Sınai Mülkiyet Kanunu’nun 142. maddesine göre, 83. maddede belirtilen yenilik ve sanayiye uygulanabilirlik şartlarını taşıyan buluşlar, faydalı model sistemi kapsamında korunabilir. Faydalı model koruması, özellikle teknik yenilik içeren ancak patent kadar yüksek buluş basamağı gerektirmeyen buluşlar için öngörülmüştür.
Faydalı modelin yenilik değerlendirmesinde, buluşa katkı sağlamayan teknik özellikler dikkate alınmaz. Bu sayede sadece buluşun esas yenilik unsurları korunur ve gereksiz teknik detaylar değerlendirme dışı bırakılır.
Faydalı model ile korunabilmesi için buluşun; yenilik niteliğini taşıması ve sanayiye uygulanabilir olması gerekmektedir. Ancak patent korumasından farklı olarak, faydalı modelde buluş basamağı şartı aranmaz ya da daha düşük bir seviyede değerlendirilir.
Bununla birlikte, bazı buluş türleri faydalı model kapsamında korunamaz. Kimyasal ve biyolojik maddeler, eczacılıkla ilgili ürün ve yöntemler, biyoteknolojik buluşlar ile yalnızca yöntem niteliğindeki buluşlar faydalı model koruması dışındadır.
Faydalı model sistemi, hızlı ve ekonomik bir koruma yolu sunarak özellikle küçük ve orta ölçekli işletmelerin teknolojik gelişimine katkı sağlar. Koruma kapsamı ve başvuru şartları bakımından uzman danışmanlık desteği alınması önemlidir.
İçeriği Paylaşın
Faydalı model, buluş sahibine buluşunu belirli bir süre boyunca münhasıran kullanma hakkı sağlar. Türkiye’de faydalı model koruma süresi, başvuru tarihinden itibaren 10 yıldır. Korumanın devamını sağlamak için, başvuru tarihinden sonraki üçüncü yıldan itibaren her yıl düzenli olarak yıllık ücretlerin ödenmesi zorunludur. Yıllık ücretlerin ödenmemesi halinde faydalı model hakkı sona erer ve koruma ortadan kalkar.
6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu’nun 144. maddesi uyarınca, belirli hukuki gerekçelerin varlığı hâlinde faydalı model belgesi hükümsüz sayılabilir. Bu kapsamda, yetkili mahkeme tarafından verilecek bir karar neticesinde, faydalı model hakkı sona erer.
Faydalı modelin hükümsüzlüğüne karar verilebilmesi için öncelikle aşağıdaki şartlardan birinin mevcut olması gerekir: İlk olarak, faydalı model konusu buluşun, 142. madde uyarınca yeni ve sanayiye uygulanabilir nitelikte olmaması hâlinde (m. 144/1-a); ikinci olarak, buluşun yeterince açık ve detaylı bir biçimde açıklanmadığı, yani 92. maddenin birinci fıkrasında düzenlenen açıklık şartını taşımadığı hâllerde (m. 144/1-b); üçüncü olarak, başvurunun kapsamı dışına çıkılması ya da önceki başvuruya ilişkin usule aykırılıklar söz konusu olduğunda (m. 144/1-c); ve nihayetinde, başvuru sahibinin, 109. maddeye göre faydalı model isteme hakkına sahip olmadığı ispatlandığında (m. 144/1-ç), faydalı model hükümsüz kılınabilir.
Faydalı modelin hükümsüzlüğü davası, sadece faydalı modelin koruma süresi boyunca değil, hakkın sona ermesini izleyen beş yıl içinde de açılabilir (m. 144/3). Dava, sicile kayıtlı hak sahibine karşı açılır ve diğer ilgililere de ayrıca tebligat yapılması gerekir. Bu davayı menfaati olan kişiler, Cumhuriyet savcıları veya ilgili kamu kurum ve kuruluşları açabilirken; 109. madde uyarınca hak sahipliğine dayalı hükümsüzlük talebi sadece buluşu yapan kişi veya yasal halefleri tarafından ileri sürülebilir (m. 144/2, m. 144/4).
Eğer hükümsüzlük gerekçeleri, belge kapsamındaki sadece bazı istemleri etkiliyorsa, bu durumda kısmi hükümsüzlük söz konusu olur ve sadece ilgili istem ya da istemler iptal edilir (m. 144/5). Ancak, bir istemin kısmen hükümsüzlüğüne karar verilmesi mümkün değildir. İptal edilmeyen istemlerin 142. madde koşullarını taşıması hâlinde, belge bu istemler yönünden geçerliliğini korur (m. 144/6).
Sonuç olarak, faydalı modelin hükümsüzlüğü kararı verilmesi durumunda, belge geçmişe etkili olarak hükümsüz sayılır ve bu hâl kamuya duyurularak hukuki kesinlik sağlanır.
6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu’nun 140. maddesi patentler için düzenlenmiş olmakla birlikte, bu hüküm kıyasen faydalı model belgelerine de uygulanmaktadır. Bu çerçevede, faydalı model hakkı da yalnızca hükümsüzlük kararıyla değil; bazı idari ve iradi nedenlerle de sona erebilir.
Faydalı model hakkı; (a) koruma süresinin sona ermesi, (b) faydalı model sahibinin belge hakkından yazılı olarak vazgeçmesi ve (c) yıllık ücretlerin, Kanun’un 101. maddesinde belirtilen sürelerde ödenmemesi durumlarında kendiliğinden sona erer. Koruma süresi on yıl olup, üçüncü yılın sonunda başlayarak her yıl ödenmesi gereken yıllık ücretlerin süresi içinde ödenmemesi hâlinde belge hükümsüz hale gelir ve koruma sona erer.
Faydalı model hakkının sona ermesi hâlinde, Türk Patent ve Marka Kurumu bu durumu Bültende yayımlar ve sona erme sebebinin gerçekleştiği andan itibaren ilgili buluş, kamu malı haline gelir. Bu durum, söz konusu faydalı modelin konusu olan teknik bilginin, herkes tarafından serbestçe kullanılabilir hâle gelmesi anlamına gelir.
Faydalı model sahibi, hakkının tamamından veya sadece bir ya da birden fazla isteminden vazgeçebilir. Ancak kısmi vazgeçme, yalnızca vazgeçilmeyen istemlerin bağımsız olarak bir faydalı modelin konusunu oluşturması ve bu değişikliğin koruma kapsamını genişletmemesi hâlinde geçerlidir. Vazgeçme iradesi, yazılı olarak Kuruma bildirilmelidir ve sicile kayıt tarihi itibarıyla hüküm doğurur.
Bununla birlikte, sicile kayıtlı hak veya lisans sahiplerinin onayı olmaksızın faydalı modelden vazgeçilemez (m. 140/5). Ayrıca, üçüncü kişiler tarafından belge üzerinde hak sahipliği iddiası varsa ve bu durum sicile tedbir kararı olarak işlenmişse, bu durumda da hak iddia eden kişinin açık rızası alınmaksızın faydalı modelden vazgeçilemez (m. 140/6).
Son olarak, faydalı model hakkından vazgeçildiği takdirde bu durum da Kurum tarafından Bültende yayımlanır (m. 140/7) ve kamuoyuna ilan edilmiş olur.
Düşüncenin gerçeğe dönüştüğü yolda sizinleyiz.
Hukukun ve Yeniliğin Kesişme Noktası.
Akyol Patent © 2025. Tüm Hakları Saklıdır.
